Σαν σήμερα στις 7/10/1571 διεξήχθη μία από τις σημαντικότερες ναυμαχίες της παγκόσμιας ιστορίας, η ναυμαχία της Ναυπάκτου, μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των Ενωμένων Χριστιανικών δυνάμεων υπό την σκέπη της Ιερής Συμμαχίας.
Η απειλή για εισβολή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην Ευρώπη, όπως αυτή υποδηλώθηκε με την πολιορκία της Αμμοχώστου (Famagusta), οδήγησαν στην ανάγκη μιας καθοριστικής αντιμετώπισης από την πλευρά της Ιερής Συμμαχίας. Έτσι, λοιπόν, δόθηκε το έναυσμα για τη συγκρότηση του στόλου των Δυτικών δυνάμεων υπό την καθοδήγηση του Δον Χουάν της Αυστρίας. Συμμαχικά πλοία εξέπλευσαν από τη Βαρκελώνη, τη Γένουα, τη Ρώμη, τη Βενετία, τη Μάλτα, την Κέρκυρα και την Κρήτη με σκοπό να συγκεντρωθούν στη Μεσσίνα της Ιταλίας. Στις 17 Σεπτεμβρίου του 1571 ο Δυτικός στόλος αριθμούσε 285 πλοία με περίπου 28.000 άνδρες εκ των οποίων 8.000 υπολογίζεται ότι ήταν Έλληνες. Οι 6 – καθοριστικής σημασίας για την έκβαση της Ναυμαχίας – Γαλεάσσες μαζί με τις 209 Γαλέρες και τις 70 Φρεγάτες ξεκίνησαν την πορεία τους προς την Κέρκυρα όπου κατέπλευσαν στις 26 Σεπτεμβρίου.
Η συγκέντρωση των δυνάμεων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Στην είδηση της συγκέντρωσης του στόλου της Ιερής Συμμαχίας, ο Οθωμανός Σουλτάνος Σελίμ ο Β’, προχώρησε στη δημιουργία μεγαλύτερου στόλου. Η ναυτική δύναμη των Οθωμανών αποτελείτο από τον Οθωμανικό στόλο που δραστηριοποιήθηκε στην εκστρατεία της Κύπρου (από το 1570), καθώς και από συμμαχικές δυνάμεις από το Κάιρο και το Αλγέρι. Το σύνολο των πλοίων έφτανε τα 360 εκ των οποίων τα 286 ήταν οθωμανικές γαλέρες και τα 80 με 90, γαλιότες και σούστες (βοηθητικά σκάφη). Ο στόλος συγκεντρώθηκε στην οθωμανική ναυτική βάση της Ναυπάκτου, εντός του Πατραϊκού κόλπου, υπό την ηγεσία του Μουεζινζαντέ Αλί Πασά. Το σημείο αυτό, γνωστό στους Οθωμανούς ναυτικούς, θεωρήθηκε ιδανικό για τον έλεγχο των θαλασσίων δρόμων από την Ευρώπη και συνεπώς για την ανακοπή μιας επικείμενης εισβολής. Παράλληλα, τα ‘κλειστά’ νερά του κόλπου θα επέδιδαν πλεονέκτημα στις ευέλικτες τουρκικές γαλιότες.
Πρωταγωνιστές της Ναυμαχίας από την πλευρά της Ιερής Συμμαχίας ήταν:
Ο Φίλιππος Β' της Ισπανίας αντιλήφθηκε εξαρχής τη δυναμική του Οθωμανού αντιπάλου του στη Μεσόγειο, Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Για το λόγο αυτό εμπνεύστηκε την ίδρυση μιας “ιερής συμμαχίας” που περιλάμβανε την Ισπανία, τη Βενετία, τη Γένοβα, το παπικό κράτος, το Δουκάτο της Σαβοϊας και τους Ιππότες της Μάλτας. Η συμμαχία συγκρούστηκε για πρώτη φορά με τους Οθωμανούς στη Τζέρμπα (Djerba) της Τυνησίας το 1560, με καταστροφικά αποτελέσματα: οι Οθωμανοί κατέλαβαν τη Τζέρμπα και οργάνωσαν από εκεί την εκστρατεία για την κατάληψη της Μάλτας το 1565. Η κατάληψη της Κύπρου από τον Σελίμ Β' το 1571 ενεργοποίησε ξανά τη συμμαχία, η οποία αυτή τη φορά συγκέντρωσε τις δυνάμεις της για να αντιμετωπίσει τελικά τους Οθωμανούς στη Ναύπακτο.
Ο Πάπας Πίος Ε', κατά κόσμον Antonio Ghislieri, μετά την πτώση της Κύπρου στους Οθωμανούς, αναβίωσε την ιερή συμμαχία, που βρισκόταν σε ληθαργική κατάσταση μετά τη ναυμαχία της Πρέβεζας το 1538, και ενεργοποίησε το συνασπισμό δυνάμεων που οδήγησε στη νικηφόρα για τις δυτικές δυνάμεις Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Πέθανε την επόμενη χρονιά, το 1572, και αναγνωρίστηκε ως άγιος από την Καθολική Εκκλησία.
Ο Δον Χουάν της Αυστρίας το 1565 συμμετείχε στο εκστρατευτικό σώμα των Ισπανών που ενίσχυσαν την άμυνα της Μάλτας λύοντας τελικά την πολιορκία της από τους Οθωμανούς. Το 1568, σε ηλικία μόλις 21 ετών, ο Φίλιππος τον διόρισε γενικό αρχηγό του στόλου και επικεφαλής της ισπανικής αρμάδας. Έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εκστρατεία για την πάταξη των εξεγερμένων Μαυριτανών στη Γρανάδα. Επιστρέφοντας, είχε ήδη ετοιμαστεί η αποστολή δυνάμεων στην Κύπρο, για την ενίσχυση της άμυνας του νησιού, και ακολούθησε την εκστρατεία υπό τις διαταγές του αρχιναύαρχου του Πάπα, Μαρκαντόνιο Κολόννα και του Γενοβέζου ναυάρχου, Τζιαν Αντρέα Ντόρια. Η ολιγωρία αλλά και ο κακός καιρός εμπόδισαν τις χριστιανικές δυνάμεις να δράσουν έγκαιρα. Ανασυντάσσοντας τις δυνάμεις τους, ωστόσο, αποφάσισαν να αναχαιτίσουν το Οθωμανικό ναυτικό, που ετοιμαζόταν πια να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο, επιλέγοντας ως σημείο άμυνας τον Πατραϊκό Κόλπο, ανοιχτά της Ναυπάκτου. Ο Δον Χουάν ορίστηκε επικεφαλής των χριστιανικών δυνάμεων και η επιτυχής έκβαση της Ναυμαχίας θεωρείται λιγο-πολύ προσωπική του επιτυχία.
Ο Αυγουστίνος Μπαρμπαρίγο (Agostin Barbarigo) ήταν Βενετός ευγενής, καταγόμενος από μια από τις μεγάλες οικογένειες της Βενετίας. Ο συνονόματος πρόγονός του είχε χρηματίσει δόγης στην περίοδο της μεγάλης ακμής και επέκτασης της Βενετίας και ήταν επί των ημερών του που η Βενετία είχε προσαρτήσει την Κύπρο καθώς και άλλες κτήσεις στην ανατολική Μεσόγειο. Ο ίδιος ήταν επιφυλακτικός κατά τις παραμονές της ναυμαχίας, θεωρώντας πως δεν έπρεπε να πάνε σε κατά μέτωπο αναμέτρηση με τον Οθωμανικό στόλο. Οι γαλέρες του αντιπαρατάχθηκαν με τις τουρκικές γαλιότες στο αριστερό τμήμα του σχηματισμού. Πολέμησε γενναία και έχασε τη ζωή του μαχόμενος.
O Sebastiano Venier ή Veniero γεννήθηκε στη Βενετία περί το 1496. Η οικογένειά του είχε δεσμούς με τον Ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα με τα Κύθηρα, αφού συγγενείς και πρόγονοί του είχαν χρηματίσει άρχοντες του νησιού. Είχε εργαστεί ως δικηγόρος και είχε αναλάβει διάφορες διοικητικές θέσεις στη Δημοκρατία της Βενετίας. Το 1570 κατείχε το αξίωμα του “προνοητή” (procurator) και, εν όψει της νέας αντιπαράθεσης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία για την κατοχή της Κύπρου, διορίστηκε από τη Γαληνοτάτη επικεφαλής του στόλου. Στη ναυμαχία της Ναυπάκτου ήταν γενικός διοικητής των Βενετικών δυνάμεων. Η νίκη του χάρισε μεγάλη δημοτικότητα. Το 1577 εξελέγη Δόγης, θέση που κράτησε για μία χρονιά, ως το θάνατό του το 1578 σε ηλικία 82 ετών.
Ο Marc' Antonio Colonna καταγόταν από μια από τις επιφανέστερες οικογένειες του Λάτσιο, που τον 16ο αιώνα βρισκόταν υπό τον έλεγχο του Πάπα και του βασιλείου της Σικελίας, τότε υπό ισπανική επικυριαρχία. Στον πόλεμο εναντίον της Σιένα (1553-54) είχε χρηματίσει γενικός διοικητής του ισπανικού πεζικού. Με τη σύμπηξη της Ιερής Συμμαχίας για την αντιμετώπιση των Οθωμανών το 1570 του ανατέθηκε η διοίκηση του παπικού στόλου και στη συνέχεια ο Δον Χουάν της Αυστρίας τον επέλεξε ως γενικό αρχηγό του στόλου των συνασπισμένων δυτικών δυνάμεων. Επιστρέφοντας στην Ιταλία “εξαργύρωσε” την επιτυχία του παίρνοντας ακόμη μεγαλύτερα αξιώματα: διορίστηκε γενικός διοικητής του παπικού στόλου και, το 1577, ο Φίλιππος Β' τον έχρισε αντιβασιλέα της Σικελίας. Πέθανε το 1584.
Ο Giovanni Andrea (Gianandrea) Doria μικρανηψιός και θετός γιος του Andrea Doria, του γενοβέζου ευγενή και στρατηγού που ηγήθηκε των δυνάμεων της αψβουργικής αυτοκρατορίας επί Καρόλου Ε' και των ναυτικών δυνάμεων της ιερής συμμαχίας κατά την καταστροφική ναυμαχία της Πρέβεζας το 1538. Από τον θείο του κληρονόμησε τον τίτλο του Πρίγκηπα του Melfi. Ο Gianandrea ανέλαβε το αξίωμα του ναυάρχου της Γένοβας το 1556. Το 1560 αναμετρήθηκε στη ναυμαχία της Τζέρμπα με τον Piyale Pasha ο οποίος τελικά επικράτησε και ανακατέλαβε την Τύνιδα. Στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, παρά τις αντιρρήσεις των Βενετών, του ανατέθηκε η διοίκηση της δεξιάς πτέρυγας του συμμαχικού στόλου.
Ο Miguel de Cervantes αν και απλός στρατιώτης στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, ο Miguel de Cervantes χρήζει ιδιαίτερης μνείας, όχι μόνο γιατί υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους Ισπανόφωνους συγγραφείς ανά τους αιώνες αλλά και γιατί στο περίφημο έργο του “Ο δον Κιχώτης της Μάντσα” περικλείει πολύτίμες πληροφορίες για τη ναυμαχία. Αν και άρρωστος με πυρετό την ημέρα της ναυμαχίας, αρνήθηκε να μείνει κλινήρης και ανέβηκε στο κατάστρωμα να πολεμήσει. Πολέμησε πράγματι γενναία και δέχτηκε τρία τραύματα, δύο στο στήθος και ένα στο αριστερό του χέρι που τελικά αχρηστεύθηκε. Μετά την αποθεραπεία του, που διήρκεσε 6 μήνες, εξακολούθησε να εργάζεται στο ναυτικό ως αγγελιαφόρος, εωσότου το 1575 το πλοίο στο οποίο επέβαινε έπεσε στα χέρια αλγερινών πειρατών. Ο Θερβάντες πέρασε περίπου πέντε χρόνια ως σκλάβος στο Αλγέρι και τελικά απελευθερώθηκε χάρη στη συγκέντρωση χρημάτων από τους γονείς του και του Τάγματος της Αγίας Τριάδας, που φρόντιζε τους αιχμαλώτους. Οι εμπειρίες του κατά την παραμονή του στο Αλγέρι του πρόσφεραν την πρώτη ύλη για τη συγγραφή του αριστουργήματός του, του Δον Κιχώτη. Ο ίδιος συνήθιζε να λέει, αναφερόμενος στο αχρηστευμένο αριστερό του χέρι, ότι “ασχρηστεύτηκε για να δοξάσει το δεξί”.
Από την πλευρά των Οθωμανών:
Ο Σελίμ Β' ήταν ο τρίτος κατά σειράν γιος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, τον οποίο είχε αποκτήσει με την αγαπημένη του Χασεκί Χιουρρέμ Σουλτάν, ουκρανικής καταγωγής. Το 1566 όταν ο Σουλεϊμάν πέθανε ξαφνικά από αποπληξία κατά τη διάρκεια εκστρατείας στην Ουγγαρία, ο Μέγας Βεζίρης Σοκολλού Μεχμέτ Πασάς απέκρυψε το θάνατο του ηγέτη από το στράτευμα και ειδοποίησε κρυφά τον Σελίμ να σπεύσει στην Κωνσταντινούπολη. Ο Σελίμ ανακηρύχθηκε 11ος σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και 90ς Χαλίφης του Ισλάμ στις 7 Σεπτεμβρίου της ίδιας χρονιάς και στη συνέχεια μετέβη στο Βελιγράδι για να συναντήσει το στρατό του.
Ο ίδιος είχε μεγάλες στρατηγικές ικανότητες και σχεδίασε εκστρατείες που έφτασαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία στη μέγιστη έκτασή της: την ανάκτηση της Υεμένης, την κατάκτηση της Κύπρου, την εκστρατεία στην Τυνησία, που καταλήφθηκε λίγους μήνες μετά το θάνατό του, το 1574. Μια εκστρατεία στου στη Ρωσία απέτυχε παταγωδώς. Στη Ναύπακτο ο οθωμανικός στόλος καταστράφηκε. Στο πολιτικό επίπεδο όμως καταγράφηκε στο ενεργητικό του η σημαντική συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως με τους Αψβούργους (1568). Ο θάνατός του το 1574 ήταν τυχαίος και προκλήθηκε από πτώση στο λουτρό του ενώ βρισκόταν σε κατάσταση μέθης.
Ο Muezzinzade Ali Pasha όπως υποδηλώνει το όνομά του, ο Μουεζιν-ζαντέ Αλή Πασάς ήταν γιος του μουεζίνη που ιερουργούσε στο τζαμί δίπλα στο σεράι. Πολύ συχνά υποκαθιστούσε τον πατέρα του και η εξαιτίας της γλυκιάς φωνής του είχε γίνει αγαπητός στο χαρέμι και στον Σελίμ Β΄που είχε ανατραφεί εκεί.Ο Σελίμ Β΄του ανέθεσε την ηγεσία του στόλου και στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Του έδωσε μάλιστα και το λάβαρο των Χαλιφών, ένα ιερό λάβαρο όπου ήταν κεντημένες με χρυσοκλωστή σούρες από το Κοράνι. Κατά τη διάρκεια της μάχης η ναυαρχίδα του, η «Σουλτάνα» βρέθηκε αντιμέτωπη με τη ναυαρχίδα του συμμαχικού στόλου, τη La Real, επί της οποία επέβαινε ο Δον Χουάν της Αυστρίας. Τα δύο πλοία κόλλησαν μεταξύ τους και η συνέχεια δόθηκε σε μάχη σώμα με σώμα. Ο Αλί Πασά σκοτώθηκε όταν τον βρήκε ένα βόλι από μουσκέτο στο κεφάλι. Οι Ισπανοί τον αποκεφάλισαν και έστησαν το κεφάλι του σε πάσσαλο για να αποθαρρύνουν το στόλο του, επιδεικνύοντας μάλιστα και το ιερό λάβαρο των Χαλιφών που είχαν πάρει στην κατοχή τους. Το γεγονός αυτό είχε πράγματι ως αποτέλεσμα να αποσυντονιστεί η οθωμανική άμυνα και η ναυμαχία να λήξει υπέρ της Ιερής Συμμαχίας.
Ο Uluç Ali, γνωστός επίσης ως Uluç Ali Reis και αργότερα ως Kiliç Ali Pasha στις οθωμανικές πηγές και Occhiali στις δυτικές πηγές, υπήρξε μια μυθιστορηματική μορφή της Οθωμανικής ιστορίας. Κατά την πολιορκία της Μάλτας, όταν σκοτώθηκε ο ναύαρχος Τουργκούτ Ρεϊς, ο Καπουδάν Πασάς Piyale Pasha ανέθεσε την αρχηγία του οθωμανικού στόλου στον Ουλούτς. Πάλι με τη μεσολάβηση του Piyale Pasha ο Ουλούτς ανέλαβε το αξίωμα του Πασά του Αλγερίου το 1568. Το 1571 οι γενίτσαροι στο στράτευμά του εστασίασαν. Η αναταραχή στην ανατολική Μεσόγειο του έδωσε μια καλή ευκαιρία να αφήσει την εσωτερική κρίση και να κατευθυνθεί προς τη Μεθώνη και την Κορώνη για να ενώσει τις δυνάμεις του με αυτές του Muezzinzade Ali Pasha. Ο τελευταίος του ανέθεσε τη διοίκηση της αριστερής πτέρυγας του στόλου κατά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Ήταν ο μόνος από τους ναυάρχους που κατόρθωσε να κρατήσει τα πλοία του σε συνοχή, παρά τις απώλειες, και να κυριεύσει μάλιστα τη ναυαρχίδα των Μαλτέζων, αρπάζοντας ως λάφυρο, μεταξύ άλλων, και το λάβαρό τους. Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη με 87 πλοία και πρόσφερε το μαλτέζικο λάβαρο ως δώρο στον Σελίμ Β', ο οποίος του έδωσε τον τιμητικό τίτλο Kılıç, δηλαδή “σπαθί”, και τον ουσιαστικό τίτλο του Καπουδάν Πασά και Μπεηλέρμπεη των νησιών. Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το 1587 και ετάφη στο Kılıç Ali Pasha τζαμί, ένα από τα τελευταία έργα του Μιμάρ Σινάν, σε παραθαλάσσια τοποθεσία στη σημερινή συνοικία Τοπχανέ.
Ο Mehmed Pertev Pasha Αλβανικής καταγωγής, ανήλθε στα οθωμανικά δημόσια αξιώματα. Ανέλαβε τη θέση του μπεηλέρμπεη της Ρούμελης το 1554, όταν ο φίλος του Σοκολλού Μεχμέτ Πασάς ανήλθε στην ιεραρχία. Και ο ίδιος έφθασε μέχρι τη 2η θέση κάτω από τον βεζίρη. Γενικός διοικητής των ναυτικών δυνάμεων των Οθωμανών κατά την πολιορκία της Κύπρου το 1570, ένωσε τις δυνάμεις του με αυτές του Muezzinzade Ali Pasha στη ναυμαχία της Ναυπάκτου.
Ο Mehmed Suluk Pasha γνωστός και ως Sirocco, δηλαδή νότιος άνεμος, ο Mehmed Suluk ήταν Μπέης της Αλεξάνδρειας την εποχή της ναυμαχίας. Είχε καταταγεί στον οθωμανικό στρατό στα 18 του χρόνια και είχε διαγράψει μια λαμπρή πορεία ως πολεμιστής του πεζικού κυρίως. Στο ναυτικό τομέα συμμετείχε στην πολιορκία της Μάλτας καθώς και στις πολεμικές επιχειρήσεις για την κατάληψη της Κύπρου, ήταν μάλιστα από τους αρχηγούς που παρέμειναν στην Κύπρο κατά την πολιορκία της Αμμοχώστου. Στη Ναύπακτο του ανατέθηκε η διοίκηση της δεξιάς πτέρυγας του οθωμανικού στόλου, δεν κατάφερε όμως να νικήσει τους Βενετούς που βρίσκονταν απέναντί του και τραυματίστηκε πολύ σοβαρά. Κατόρθωσε να διαφύγει, οι Βενετοί όμως τον καταδίωξαν και τελικά τον συνέλαβαν. Ζήτησε τότε να τον λυτρώσουν από το μαρτύριό του και ο Βενετός αξιωματικός τον εκτέλεσε επί τόπου.
Όσο ο συμμαχικός στόλος βρισκόταν στη Μεσσίνα η επιχείρηση λίγο έλειψε να τιναχτεί στον αέρα. Στα πληρώματα επικρατούσε ένταση που διοχετευόταν σε θανατηφόρες αψιμαχίες, οι ασθένειες θέριζαν και η αργοπορία δημιουργούσε αμφιβολίες για την υλοποίηση του εγχειρήματος. Εν τω μεταξύ ο Οθωμανός Καρά Χοτζά βρήκε την ευκαιρία μια νύχτα να πλεύσει ανάμεσα στο συμμαχικό στόλο για να κατασκοπεύσει τον αριθμό των καραβιών. Το μαύρο του καράβι πέρασε απαρατήρητο, γιατί ο ναύαρχος του Πάπα, Μαρκαντόνιο Κολόννα, είχε διατάξει να βαφτούν μαύρα και τα δικά του πλοία, θρηνώντας για τον πρόσφατο χαμό της κόρης του. Ο Καρά Χοτζά ωστόσο δεν είδε μια μοίρα που βρισκόταν αγκυροβολημένη σε παραπλήσιο όρμο και έδωσε εσφαλμένες πληροφορίες. Ο συμμαχικός στόλος έφυγε από τη Μεσσίνα στις 16 Σεπτεμβρίου, έμειναν όμως εγκλωβισμένοι στον Κρότωνα λόγω βορείων ανέμων. Κατευθύνονταν προς την Κέρκυρα, όπου είχαν πληροφορίες ότι βρισκόταν ο οθωμανικός στόλος, ο οποίος όμως εν τω μεταξύ αναχώρησε για το ισχυρό του προπύργιο, τη Ναύπακτο. Στις 26 Σεπτεμβρίου οι δυνάμεις της Ιερής Συμμαχίας έφτασαν στην Κέρκυρα ενώ ο Gil de Andrade είχε αποσταλεί μυστικά στη Ναύπακτο να εκτιμήσει την Οθωμανική δύναμη. Η άποψη που επικρατούσε ήταν ότι ήταν πια αργά για ανοιχτό πόλεμο και ότι θα έπρεπε να επιτεθούν στις αλβανικές ακτές και να επιστρέψουν στην Ιταλία. Η τελική απόφαση για μάχη ελήφθη από τον ίδιο τον Δον Χουάν της Αυστρίας και από τον Ιππότη της Μάλτας Ρομέγας, τον οποίο ο Χουάν εμπιστευόταν. Στο αντίπαλο στρατόπεδο η τάση ήταν επίσης να αποφευχθεί η αναμέτρηση, αλλά στρατιωτικό συμβούλιο το βράδυ της 4ης Οκτωβρίου έκρινε ότι, αν οι δυτικοί επιτίθεντο, οι Οθωμανοί θα έπρεπε να αντεπιτεθούν.
Η διάταξη των παρατάξεων
Κατά τη διάρκεια της νύχτας της 6ης Οκτωβρίου 1571, ο Οθωμανικός στόλος απέπλευσε από το λιμάνι της Ναυπάκτου προκειμένου να συναντήσει το στόλο της Ιερής Συμμαχίας. Οι τουρκικές δυνάμεις παρατάχθηκαν κατά μήκος της εισόδου του Πατραϊκού κόλπου, κλείνοντας το δρόμο των δυτικών δυνάμεων προς τη ναυτική βάση της Ναυπάκτου. Την ίδια ώρα ο Δυτικός στόλος που είχε κάνει την τελευταία του στάση στην Κεφαλονιά, άρχισε τις προετοιμασίες του πολεμικού σχηματισμού.
Το ξημέρωμα της 7ης Οκτωβρίου βρήκε τους δύο στόλους αντιμέτωπους σε παράλληλη και γραμμική παράταξη στην είσοδο του Πατραϊκού κόλπου, νοτίως του ακρωτηρίου Σκρόφα, με τα βόρεια τμήματα των στόλων να φτάνουν μέχρι τις Εχινάδες (Curzolaris) νήσους . Ο Δον Χουάν, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο σχηματισμό της μάχης, χώρισε τις δυτικές δυνάμεις σε τρία τμήματα τοποθετώντας τις ισχυρές γαλεάσσες ανά δύο μπροστά στο καθένα. Στο αριστερό τμήμα τοποθετήθηκαν οι Ενετικές γαλέρες με επικεφαλής τον Agostin Barbarigo ο οποίος είχε τη δύσκολη αποστολή να αναχαιτίσει τις τουρκικές γαλιότες. Το κεντρικό τμήμα σχηματίστηκε από τις Ισπανικές γαλέρες υπό την καθοδήγηση του Δον Χουάν ενώ στο δεξιό άκρο βρίσκονταν οι δυνάμεις του Πάπα με τους Γενουάτες. Στην οπίσθια γραμμή άμυνας τοποθετήθηκε ο ναύαρχος Santa Cruz με 35 Ενετικά και Ισπανικά πλοία.
Στρατηγικοί ελιγμοί
Με την έναρξη της μάχης το δεξί τμήμα του τουρκικού στόλου με επικεφαλής τον Αλγερινό ναύαρχο Mehmet Suluk
ξεκίνησε τη διαδικασία υπερφαλάγγισης του αριστερού τμήματος των
δυτικών δυνάμεων. Κατά την επιχείρηση αυτή οι τουρκικές δυνάμεις
προσπάθησαν να αποφύγουν τις γαλεάσσες, οι οποίες είχαν την υπεροπλία,
ανοίγοντας το σχηματισμό τους. Έτσι τα απομονωμένα τουρκικά πλοία είτε
κατέληξαν να είναι αντιμέτωπα με τις μεγαλύτερες γαλέρες του Barbarigo
είτε βυθίστηκαν από τις Ενετικές γαλεάσσες του αριστερού τμήματος. Το
αριστερό τμήμα του στόλου των δυτικών παρά το γεγονός ότι υπέστησαν
μεγάλες απώλειες από τους Τούρκους τοξότες, κατάφερε να εμποδίσει την
υπερφαλάγγιση και συνεπώς την καταστροφική για τις δυτικές δυνάμεις
περικύκλωση.
Βλέποντας αυτό οι Οθωμανοί κουρσάροι επικεντρώθηκαν στην κατάληψη του πλοίου του Barbarigo εναντίον του οποίου έστειλαν 5 πλοία. Σε βοήθεια του Barbarigo ο οποίος είχε τραυματιστεί στο μάτι από βέλος έσπευσαν οι Ενετικές γαλέρες οι οποίες εξώθησαν τα κουρσάρικα πλοία στα βράχια της ακτογραμμής. Σε συνδυασμό με την εξέγερση των χριστιανών που πολεμούσαν απρόθυμα για χάρη των Οθωμανών, το αριστερό τμήμα του Οθωμανικού στόλου υπέστη σοβαρότατες απώλειες. Στα κεντρικά τμήματα των δύο δυνάμεων οι μάχες ήταν σφοδρές. Οι Τουρκικές γαλέρες επικεντρώθηκαν στην ναυαρχίδα του Δον Χουάν εναντίον της οποίας εστάλησαν αρχικά 5 Τουρκικές γαλέρες επανδρωμένες με Γενίτσαρους. Η ναυαρχίδα του Δον Χουάν κατάφερε να βυθίσει τρεις εξ αυτών ενώ στη συνεχή ομοβροντία των Οθωμανικών πυροβόλων και αρκεβούζιων κατάφεραν να απαντήσουν οι δυτικές εφεδρείες.
Στο δεξιό τμήμα οι δυτικές δυνάμεις με 50 πλοία και επικεφαλής τον Gian Andrea Doria δεν ενεπλάκησαν σε συγκρούσεις ανάλογου επιπέδου. Ο Doria αντικρίζοντας τον Αλγερινό ναύαρχο Uluj Ali με 90 πλοία, κατευθύνθηκε Νότια προσφέροντας έτσι χώρο στον τουρκικό στόλο. Τα Οθωμανικά πλοία εκμεταλλεύτηκαν το χώρο αυτό και εξαπέλυσαν σφοδρή επίθεση στις Ενετικές γαλέρες καταλαμβάνοντας 5 από αυτές. Όταν οι Αλγερινές δυνάμεις κατέλαβαν και τη ναυαρχίδα του τάγματος των Ιπποτών της Μάλτας σκοτώνοντας ολόκληρο το πλήρωμα, ο Uluj Ali αντίκρισε τη μάχη στο κεντρικό τμήμα να χάνεται.
Η τελική έκβαση της μάχης
Από την άλλη πλευρά, η ναυαρχίδα του οθωμανικού στόλου βρέθηκε αντιμέτωπη με τη ναυαρχίδα του συμμαχικού στόλου, επί της οποία επέβαινε ο Δον Χουάν της Αυστρίας. Τα δύο πλοία κόλλησαν μεταξύ τους και η συνέχεια δόθηκε σε μάχη σώμα με σώμα. Ο ναύαρχος των Οθωμανών, Μουεζινζαντέ Αλί Πασά σκοτώθηκε όταν τον βρήκε ένα βόλι από μουσκέτο στο κεφάλι. Οι Ισπανοί τον αποκεφάλισαν και έστησαν το κεφάλι του σε πάσσαλο για να αποθαρρύνουν το στόλο του, επιδεικνύοντας μάλιστα και το ιερό λάβαρο των Χαλιφών που είχαν πάρει στην κατοχή τους. Στη θέα του θανάτου του Αλή Πασά και της μεσίστιας σημαίας στην Τουρκική ναυαρχίδα, ήρθε να προστεθεί η πολυπληθής αντεπίθεση των δυτικών γαλερών του κέντρου εναντίον του. Έτσι ο Uluj Ali, αντιλαμβανόμενος την έκβαση της μάχης κατευθύνεται στο νότιο τμήμα της εισόδου του Πατραϊκού κόλπου και στη συνέχεια διαφεύγει στο Ιόνιο
Στρατιωτική αποτίμηση της μάχης
Σημαντικότατη για τις Δυτικές δυνάμεις ήταν η συνεισφορά των Γαλεασών οι οποίες υπολογίζεται ότι βύθισαν περί τα 70 Τουρκικά πλοία. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά το μεσημέρι η κεντρική εμπροσθοφυλακή του δυτικού στόλου ήταν σχεδόν στάσιμη. Στη θέα των γαλεασών τα Τουρκικά πλοία άρχισαν να αυξάνουν τις αποστάσεις μεταξύ τους προκειμένου να αποφύγουν τα πυρά των πρώτων. Με αυτόν τον τρόπο οι Ενετικές γαλεάσες κατάφεραν να σπάσουν τις εχθρικές γραμμές και με την υπεροπλία τους να πλήξουν σοβαρά τον Οθωμανικό στόλο.
Αξιοσημείωτη, επίσης, είναι η συμβολή των φυσικών φαινομένων κατά τη διάρκεια της μάχης. Όταν ο Τουρκικός στόλος απέπλευσε από το λιμάνι της Ναυπάκτου, ο ΒΔ άνεμος που έπνεε στην περιοχή θεωρείτο ιδιαίτερα ευνοϊκός για τους Οθωμανούς. Παρά ταύτα κατά τις πρώτες ώρες της μάχης η πορεία του ανέμου άλλαξε σε Δυτικό ευνοώντας έτσι τις βραδυκίνητες Συμμαχικές γαλέρες. Η εναλλαγή αυτή θεωρήθηκε από τον Τουρκικό στρατό κακός οιωνός ενώ στην πράξη βοήθησε στην αποσόβηση της υπερφαλάγγισης του αριστερού άκρου των δυτικών δυνάμεων.
Πολιτική αποτίμηση της μάχης
Η Ναύπακτος απέχει από την Πρέβεζα περίπου 100 χιλιόμετρα σε ευθεία γραμμή. Όμως η απόσταση ανάμεσα στη ναυμαχία της Πρέβεζας του 1538 και σε αυτήν της Ναυπάκτου του 1571 ισοδυναμούσε με την κλιμάκωση της ανόδου και την αρχή της πτώσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το γεγονός ότι ο Οθωμανικός στόλος υπέστη ένα καίριο πλήγμα στη Ναύπακτο και η περαιτέρω οθωμανική επέκταση προς την Αδριατική και τις βόρειες ακτές της Δυτικής Μεσογείου εμποδίστηκε χαιρετίστηκε στη Δύση ως νίκη των χριστιανικών δυνάμεων επί του Ισλάμ, παίρνοντας μια κοσμοϊστορική σημασία. Στην ουσία, βέβαια, ήταν μια νίκη δίχως συνέχεια. Οι δυνάμεις της Ιερής Συμμαχίας σύντομα έχασαν ξανά τη συνοχή τους, μη μπορώντας να εκμεταλλευθούν τη νίκη τους για να καταλάβουν κτήσεις των Οθωμανών στην ανατολική Μεσόγειο. Αντίθετα, οι Οθωμανοί ανέκαμψαν γρήγορα από την ήττα τους και κατόρθωσαν να θέσουν οριστικά στον έλεγχό τους τις ναυτικές βάσεις των ακτών της Τυνησίας. Την επαύριο της μάχης όμως, οι Δυτικοί, με επικεφαλείς τους Βενετούς, ξεκίνησαν να αναζητούν, ο καθένας για λογαριασμό του, τρόπους να συνδιαλλαγούν με τους Οθωμανούς, επιτυγχάνοντας τα μέγιστα δυνατά οικονομικά οφέλη. Σε τελική ανάλυση, παρά το γεγονός ότι η ναυμαχία επενδύθηκε ιδεολογικά με το μανδύα της σύγκρουσης Χριστιανισμού-Ισλάμ, πολιτισμού-βαρβαρότητας και άλλων τέτοιων διανοητικών κατασκευών, από καθαρά πολιτικής άποψης η ναυμαχία δεν χρησίμευσε παρά ως μέσο για να αρχίσουν οι δυτικές δυνάμεις να επιβάλλουν πια και τους δικούς τους όρους στις διαπραγματεύσεις με το “Μεγάλο Τούρκο.
Η απειλή για εισβολή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην Ευρώπη, όπως αυτή υποδηλώθηκε με την πολιορκία της Αμμοχώστου (Famagusta), οδήγησαν στην ανάγκη μιας καθοριστικής αντιμετώπισης από την πλευρά της Ιερής Συμμαχίας. Έτσι, λοιπόν, δόθηκε το έναυσμα για τη συγκρότηση του στόλου των Δυτικών δυνάμεων υπό την καθοδήγηση του Δον Χουάν της Αυστρίας. Συμμαχικά πλοία εξέπλευσαν από τη Βαρκελώνη, τη Γένουα, τη Ρώμη, τη Βενετία, τη Μάλτα, την Κέρκυρα και την Κρήτη με σκοπό να συγκεντρωθούν στη Μεσσίνα της Ιταλίας. Στις 17 Σεπτεμβρίου του 1571 ο Δυτικός στόλος αριθμούσε 285 πλοία με περίπου 28.000 άνδρες εκ των οποίων 8.000 υπολογίζεται ότι ήταν Έλληνες. Οι 6 – καθοριστικής σημασίας για την έκβαση της Ναυμαχίας – Γαλεάσσες μαζί με τις 209 Γαλέρες και τις 70 Φρεγάτες ξεκίνησαν την πορεία τους προς την Κέρκυρα όπου κατέπλευσαν στις 26 Σεπτεμβρίου.
Η συγκέντρωση των δυνάμεων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Στην είδηση της συγκέντρωσης του στόλου της Ιερής Συμμαχίας, ο Οθωμανός Σουλτάνος Σελίμ ο Β’, προχώρησε στη δημιουργία μεγαλύτερου στόλου. Η ναυτική δύναμη των Οθωμανών αποτελείτο από τον Οθωμανικό στόλο που δραστηριοποιήθηκε στην εκστρατεία της Κύπρου (από το 1570), καθώς και από συμμαχικές δυνάμεις από το Κάιρο και το Αλγέρι. Το σύνολο των πλοίων έφτανε τα 360 εκ των οποίων τα 286 ήταν οθωμανικές γαλέρες και τα 80 με 90, γαλιότες και σούστες (βοηθητικά σκάφη). Ο στόλος συγκεντρώθηκε στην οθωμανική ναυτική βάση της Ναυπάκτου, εντός του Πατραϊκού κόλπου, υπό την ηγεσία του Μουεζινζαντέ Αλί Πασά. Το σημείο αυτό, γνωστό στους Οθωμανούς ναυτικούς, θεωρήθηκε ιδανικό για τον έλεγχο των θαλασσίων δρόμων από την Ευρώπη και συνεπώς για την ανακοπή μιας επικείμενης εισβολής. Παράλληλα, τα ‘κλειστά’ νερά του κόλπου θα επέδιδαν πλεονέκτημα στις ευέλικτες τουρκικές γαλιότες.
Πρωταγωνιστές της Ναυμαχίας από την πλευρά της Ιερής Συμμαχίας ήταν:
Ο Φίλιππος Β' της Ισπανίας αντιλήφθηκε εξαρχής τη δυναμική του Οθωμανού αντιπάλου του στη Μεσόγειο, Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Για το λόγο αυτό εμπνεύστηκε την ίδρυση μιας “ιερής συμμαχίας” που περιλάμβανε την Ισπανία, τη Βενετία, τη Γένοβα, το παπικό κράτος, το Δουκάτο της Σαβοϊας και τους Ιππότες της Μάλτας. Η συμμαχία συγκρούστηκε για πρώτη φορά με τους Οθωμανούς στη Τζέρμπα (Djerba) της Τυνησίας το 1560, με καταστροφικά αποτελέσματα: οι Οθωμανοί κατέλαβαν τη Τζέρμπα και οργάνωσαν από εκεί την εκστρατεία για την κατάληψη της Μάλτας το 1565. Η κατάληψη της Κύπρου από τον Σελίμ Β' το 1571 ενεργοποίησε ξανά τη συμμαχία, η οποία αυτή τη φορά συγκέντρωσε τις δυνάμεις της για να αντιμετωπίσει τελικά τους Οθωμανούς στη Ναύπακτο.
Ο Πάπας Πίος Ε', κατά κόσμον Antonio Ghislieri, μετά την πτώση της Κύπρου στους Οθωμανούς, αναβίωσε την ιερή συμμαχία, που βρισκόταν σε ληθαργική κατάσταση μετά τη ναυμαχία της Πρέβεζας το 1538, και ενεργοποίησε το συνασπισμό δυνάμεων που οδήγησε στη νικηφόρα για τις δυτικές δυνάμεις Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Πέθανε την επόμενη χρονιά, το 1572, και αναγνωρίστηκε ως άγιος από την Καθολική Εκκλησία.
Ο Δον Χουάν της Αυστρίας το 1565 συμμετείχε στο εκστρατευτικό σώμα των Ισπανών που ενίσχυσαν την άμυνα της Μάλτας λύοντας τελικά την πολιορκία της από τους Οθωμανούς. Το 1568, σε ηλικία μόλις 21 ετών, ο Φίλιππος τον διόρισε γενικό αρχηγό του στόλου και επικεφαλής της ισπανικής αρμάδας. Έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εκστρατεία για την πάταξη των εξεγερμένων Μαυριτανών στη Γρανάδα. Επιστρέφοντας, είχε ήδη ετοιμαστεί η αποστολή δυνάμεων στην Κύπρο, για την ενίσχυση της άμυνας του νησιού, και ακολούθησε την εκστρατεία υπό τις διαταγές του αρχιναύαρχου του Πάπα, Μαρκαντόνιο Κολόννα και του Γενοβέζου ναυάρχου, Τζιαν Αντρέα Ντόρια. Η ολιγωρία αλλά και ο κακός καιρός εμπόδισαν τις χριστιανικές δυνάμεις να δράσουν έγκαιρα. Ανασυντάσσοντας τις δυνάμεις τους, ωστόσο, αποφάσισαν να αναχαιτίσουν το Οθωμανικό ναυτικό, που ετοιμαζόταν πια να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο, επιλέγοντας ως σημείο άμυνας τον Πατραϊκό Κόλπο, ανοιχτά της Ναυπάκτου. Ο Δον Χουάν ορίστηκε επικεφαλής των χριστιανικών δυνάμεων και η επιτυχής έκβαση της Ναυμαχίας θεωρείται λιγο-πολύ προσωπική του επιτυχία.
Ο Αυγουστίνος Μπαρμπαρίγο (Agostin Barbarigo) ήταν Βενετός ευγενής, καταγόμενος από μια από τις μεγάλες οικογένειες της Βενετίας. Ο συνονόματος πρόγονός του είχε χρηματίσει δόγης στην περίοδο της μεγάλης ακμής και επέκτασης της Βενετίας και ήταν επί των ημερών του που η Βενετία είχε προσαρτήσει την Κύπρο καθώς και άλλες κτήσεις στην ανατολική Μεσόγειο. Ο ίδιος ήταν επιφυλακτικός κατά τις παραμονές της ναυμαχίας, θεωρώντας πως δεν έπρεπε να πάνε σε κατά μέτωπο αναμέτρηση με τον Οθωμανικό στόλο. Οι γαλέρες του αντιπαρατάχθηκαν με τις τουρκικές γαλιότες στο αριστερό τμήμα του σχηματισμού. Πολέμησε γενναία και έχασε τη ζωή του μαχόμενος.
O Sebastiano Venier ή Veniero γεννήθηκε στη Βενετία περί το 1496. Η οικογένειά του είχε δεσμούς με τον Ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα με τα Κύθηρα, αφού συγγενείς και πρόγονοί του είχαν χρηματίσει άρχοντες του νησιού. Είχε εργαστεί ως δικηγόρος και είχε αναλάβει διάφορες διοικητικές θέσεις στη Δημοκρατία της Βενετίας. Το 1570 κατείχε το αξίωμα του “προνοητή” (procurator) και, εν όψει της νέας αντιπαράθεσης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία για την κατοχή της Κύπρου, διορίστηκε από τη Γαληνοτάτη επικεφαλής του στόλου. Στη ναυμαχία της Ναυπάκτου ήταν γενικός διοικητής των Βενετικών δυνάμεων. Η νίκη του χάρισε μεγάλη δημοτικότητα. Το 1577 εξελέγη Δόγης, θέση που κράτησε για μία χρονιά, ως το θάνατό του το 1578 σε ηλικία 82 ετών.
Ο Marc' Antonio Colonna καταγόταν από μια από τις επιφανέστερες οικογένειες του Λάτσιο, που τον 16ο αιώνα βρισκόταν υπό τον έλεγχο του Πάπα και του βασιλείου της Σικελίας, τότε υπό ισπανική επικυριαρχία. Στον πόλεμο εναντίον της Σιένα (1553-54) είχε χρηματίσει γενικός διοικητής του ισπανικού πεζικού. Με τη σύμπηξη της Ιερής Συμμαχίας για την αντιμετώπιση των Οθωμανών το 1570 του ανατέθηκε η διοίκηση του παπικού στόλου και στη συνέχεια ο Δον Χουάν της Αυστρίας τον επέλεξε ως γενικό αρχηγό του στόλου των συνασπισμένων δυτικών δυνάμεων. Επιστρέφοντας στην Ιταλία “εξαργύρωσε” την επιτυχία του παίρνοντας ακόμη μεγαλύτερα αξιώματα: διορίστηκε γενικός διοικητής του παπικού στόλου και, το 1577, ο Φίλιππος Β' τον έχρισε αντιβασιλέα της Σικελίας. Πέθανε το 1584.
Ο Giovanni Andrea (Gianandrea) Doria μικρανηψιός και θετός γιος του Andrea Doria, του γενοβέζου ευγενή και στρατηγού που ηγήθηκε των δυνάμεων της αψβουργικής αυτοκρατορίας επί Καρόλου Ε' και των ναυτικών δυνάμεων της ιερής συμμαχίας κατά την καταστροφική ναυμαχία της Πρέβεζας το 1538. Από τον θείο του κληρονόμησε τον τίτλο του Πρίγκηπα του Melfi. Ο Gianandrea ανέλαβε το αξίωμα του ναυάρχου της Γένοβας το 1556. Το 1560 αναμετρήθηκε στη ναυμαχία της Τζέρμπα με τον Piyale Pasha ο οποίος τελικά επικράτησε και ανακατέλαβε την Τύνιδα. Στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, παρά τις αντιρρήσεις των Βενετών, του ανατέθηκε η διοίκηση της δεξιάς πτέρυγας του συμμαχικού στόλου.
Ο Miguel de Cervantes αν και απλός στρατιώτης στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, ο Miguel de Cervantes χρήζει ιδιαίτερης μνείας, όχι μόνο γιατί υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους Ισπανόφωνους συγγραφείς ανά τους αιώνες αλλά και γιατί στο περίφημο έργο του “Ο δον Κιχώτης της Μάντσα” περικλείει πολύτίμες πληροφορίες για τη ναυμαχία. Αν και άρρωστος με πυρετό την ημέρα της ναυμαχίας, αρνήθηκε να μείνει κλινήρης και ανέβηκε στο κατάστρωμα να πολεμήσει. Πολέμησε πράγματι γενναία και δέχτηκε τρία τραύματα, δύο στο στήθος και ένα στο αριστερό του χέρι που τελικά αχρηστεύθηκε. Μετά την αποθεραπεία του, που διήρκεσε 6 μήνες, εξακολούθησε να εργάζεται στο ναυτικό ως αγγελιαφόρος, εωσότου το 1575 το πλοίο στο οποίο επέβαινε έπεσε στα χέρια αλγερινών πειρατών. Ο Θερβάντες πέρασε περίπου πέντε χρόνια ως σκλάβος στο Αλγέρι και τελικά απελευθερώθηκε χάρη στη συγκέντρωση χρημάτων από τους γονείς του και του Τάγματος της Αγίας Τριάδας, που φρόντιζε τους αιχμαλώτους. Οι εμπειρίες του κατά την παραμονή του στο Αλγέρι του πρόσφεραν την πρώτη ύλη για τη συγγραφή του αριστουργήματός του, του Δον Κιχώτη. Ο ίδιος συνήθιζε να λέει, αναφερόμενος στο αχρηστευμένο αριστερό του χέρι, ότι “ασχρηστεύτηκε για να δοξάσει το δεξί”.
Από την πλευρά των Οθωμανών:
Ο Σελίμ Β' ήταν ο τρίτος κατά σειράν γιος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, τον οποίο είχε αποκτήσει με την αγαπημένη του Χασεκί Χιουρρέμ Σουλτάν, ουκρανικής καταγωγής. Το 1566 όταν ο Σουλεϊμάν πέθανε ξαφνικά από αποπληξία κατά τη διάρκεια εκστρατείας στην Ουγγαρία, ο Μέγας Βεζίρης Σοκολλού Μεχμέτ Πασάς απέκρυψε το θάνατο του ηγέτη από το στράτευμα και ειδοποίησε κρυφά τον Σελίμ να σπεύσει στην Κωνσταντινούπολη. Ο Σελίμ ανακηρύχθηκε 11ος σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και 90ς Χαλίφης του Ισλάμ στις 7 Σεπτεμβρίου της ίδιας χρονιάς και στη συνέχεια μετέβη στο Βελιγράδι για να συναντήσει το στρατό του.
Ο ίδιος είχε μεγάλες στρατηγικές ικανότητες και σχεδίασε εκστρατείες που έφτασαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία στη μέγιστη έκτασή της: την ανάκτηση της Υεμένης, την κατάκτηση της Κύπρου, την εκστρατεία στην Τυνησία, που καταλήφθηκε λίγους μήνες μετά το θάνατό του, το 1574. Μια εκστρατεία στου στη Ρωσία απέτυχε παταγωδώς. Στη Ναύπακτο ο οθωμανικός στόλος καταστράφηκε. Στο πολιτικό επίπεδο όμως καταγράφηκε στο ενεργητικό του η σημαντική συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως με τους Αψβούργους (1568). Ο θάνατός του το 1574 ήταν τυχαίος και προκλήθηκε από πτώση στο λουτρό του ενώ βρισκόταν σε κατάσταση μέθης.
Ο Muezzinzade Ali Pasha όπως υποδηλώνει το όνομά του, ο Μουεζιν-ζαντέ Αλή Πασάς ήταν γιος του μουεζίνη που ιερουργούσε στο τζαμί δίπλα στο σεράι. Πολύ συχνά υποκαθιστούσε τον πατέρα του και η εξαιτίας της γλυκιάς φωνής του είχε γίνει αγαπητός στο χαρέμι και στον Σελίμ Β΄που είχε ανατραφεί εκεί.Ο Σελίμ Β΄του ανέθεσε την ηγεσία του στόλου και στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Του έδωσε μάλιστα και το λάβαρο των Χαλιφών, ένα ιερό λάβαρο όπου ήταν κεντημένες με χρυσοκλωστή σούρες από το Κοράνι. Κατά τη διάρκεια της μάχης η ναυαρχίδα του, η «Σουλτάνα» βρέθηκε αντιμέτωπη με τη ναυαρχίδα του συμμαχικού στόλου, τη La Real, επί της οποία επέβαινε ο Δον Χουάν της Αυστρίας. Τα δύο πλοία κόλλησαν μεταξύ τους και η συνέχεια δόθηκε σε μάχη σώμα με σώμα. Ο Αλί Πασά σκοτώθηκε όταν τον βρήκε ένα βόλι από μουσκέτο στο κεφάλι. Οι Ισπανοί τον αποκεφάλισαν και έστησαν το κεφάλι του σε πάσσαλο για να αποθαρρύνουν το στόλο του, επιδεικνύοντας μάλιστα και το ιερό λάβαρο των Χαλιφών που είχαν πάρει στην κατοχή τους. Το γεγονός αυτό είχε πράγματι ως αποτέλεσμα να αποσυντονιστεί η οθωμανική άμυνα και η ναυμαχία να λήξει υπέρ της Ιερής Συμμαχίας.
Ο Uluç Ali, γνωστός επίσης ως Uluç Ali Reis και αργότερα ως Kiliç Ali Pasha στις οθωμανικές πηγές και Occhiali στις δυτικές πηγές, υπήρξε μια μυθιστορηματική μορφή της Οθωμανικής ιστορίας. Κατά την πολιορκία της Μάλτας, όταν σκοτώθηκε ο ναύαρχος Τουργκούτ Ρεϊς, ο Καπουδάν Πασάς Piyale Pasha ανέθεσε την αρχηγία του οθωμανικού στόλου στον Ουλούτς. Πάλι με τη μεσολάβηση του Piyale Pasha ο Ουλούτς ανέλαβε το αξίωμα του Πασά του Αλγερίου το 1568. Το 1571 οι γενίτσαροι στο στράτευμά του εστασίασαν. Η αναταραχή στην ανατολική Μεσόγειο του έδωσε μια καλή ευκαιρία να αφήσει την εσωτερική κρίση και να κατευθυνθεί προς τη Μεθώνη και την Κορώνη για να ενώσει τις δυνάμεις του με αυτές του Muezzinzade Ali Pasha. Ο τελευταίος του ανέθεσε τη διοίκηση της αριστερής πτέρυγας του στόλου κατά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Ήταν ο μόνος από τους ναυάρχους που κατόρθωσε να κρατήσει τα πλοία του σε συνοχή, παρά τις απώλειες, και να κυριεύσει μάλιστα τη ναυαρχίδα των Μαλτέζων, αρπάζοντας ως λάφυρο, μεταξύ άλλων, και το λάβαρό τους. Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη με 87 πλοία και πρόσφερε το μαλτέζικο λάβαρο ως δώρο στον Σελίμ Β', ο οποίος του έδωσε τον τιμητικό τίτλο Kılıç, δηλαδή “σπαθί”, και τον ουσιαστικό τίτλο του Καπουδάν Πασά και Μπεηλέρμπεη των νησιών. Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το 1587 και ετάφη στο Kılıç Ali Pasha τζαμί, ένα από τα τελευταία έργα του Μιμάρ Σινάν, σε παραθαλάσσια τοποθεσία στη σημερινή συνοικία Τοπχανέ.
Ο Mehmed Pertev Pasha Αλβανικής καταγωγής, ανήλθε στα οθωμανικά δημόσια αξιώματα. Ανέλαβε τη θέση του μπεηλέρμπεη της Ρούμελης το 1554, όταν ο φίλος του Σοκολλού Μεχμέτ Πασάς ανήλθε στην ιεραρχία. Και ο ίδιος έφθασε μέχρι τη 2η θέση κάτω από τον βεζίρη. Γενικός διοικητής των ναυτικών δυνάμεων των Οθωμανών κατά την πολιορκία της Κύπρου το 1570, ένωσε τις δυνάμεις του με αυτές του Muezzinzade Ali Pasha στη ναυμαχία της Ναυπάκτου.
Ο Mehmed Suluk Pasha γνωστός και ως Sirocco, δηλαδή νότιος άνεμος, ο Mehmed Suluk ήταν Μπέης της Αλεξάνδρειας την εποχή της ναυμαχίας. Είχε καταταγεί στον οθωμανικό στρατό στα 18 του χρόνια και είχε διαγράψει μια λαμπρή πορεία ως πολεμιστής του πεζικού κυρίως. Στο ναυτικό τομέα συμμετείχε στην πολιορκία της Μάλτας καθώς και στις πολεμικές επιχειρήσεις για την κατάληψη της Κύπρου, ήταν μάλιστα από τους αρχηγούς που παρέμειναν στην Κύπρο κατά την πολιορκία της Αμμοχώστου. Στη Ναύπακτο του ανατέθηκε η διοίκηση της δεξιάς πτέρυγας του οθωμανικού στόλου, δεν κατάφερε όμως να νικήσει τους Βενετούς που βρίσκονταν απέναντί του και τραυματίστηκε πολύ σοβαρά. Κατόρθωσε να διαφύγει, οι Βενετοί όμως τον καταδίωξαν και τελικά τον συνέλαβαν. Ζήτησε τότε να τον λυτρώσουν από το μαρτύριό του και ο Βενετός αξιωματικός τον εκτέλεσε επί τόπου.
Η διεξαγωγή της μάχης
Κατασκοπεία Όσο ο συμμαχικός στόλος βρισκόταν στη Μεσσίνα η επιχείρηση λίγο έλειψε να τιναχτεί στον αέρα. Στα πληρώματα επικρατούσε ένταση που διοχετευόταν σε θανατηφόρες αψιμαχίες, οι ασθένειες θέριζαν και η αργοπορία δημιουργούσε αμφιβολίες για την υλοποίηση του εγχειρήματος. Εν τω μεταξύ ο Οθωμανός Καρά Χοτζά βρήκε την ευκαιρία μια νύχτα να πλεύσει ανάμεσα στο συμμαχικό στόλο για να κατασκοπεύσει τον αριθμό των καραβιών. Το μαύρο του καράβι πέρασε απαρατήρητο, γιατί ο ναύαρχος του Πάπα, Μαρκαντόνιο Κολόννα, είχε διατάξει να βαφτούν μαύρα και τα δικά του πλοία, θρηνώντας για τον πρόσφατο χαμό της κόρης του. Ο Καρά Χοτζά ωστόσο δεν είδε μια μοίρα που βρισκόταν αγκυροβολημένη σε παραπλήσιο όρμο και έδωσε εσφαλμένες πληροφορίες. Ο συμμαχικός στόλος έφυγε από τη Μεσσίνα στις 16 Σεπτεμβρίου, έμειναν όμως εγκλωβισμένοι στον Κρότωνα λόγω βορείων ανέμων. Κατευθύνονταν προς την Κέρκυρα, όπου είχαν πληροφορίες ότι βρισκόταν ο οθωμανικός στόλος, ο οποίος όμως εν τω μεταξύ αναχώρησε για το ισχυρό του προπύργιο, τη Ναύπακτο. Στις 26 Σεπτεμβρίου οι δυνάμεις της Ιερής Συμμαχίας έφτασαν στην Κέρκυρα ενώ ο Gil de Andrade είχε αποσταλεί μυστικά στη Ναύπακτο να εκτιμήσει την Οθωμανική δύναμη. Η άποψη που επικρατούσε ήταν ότι ήταν πια αργά για ανοιχτό πόλεμο και ότι θα έπρεπε να επιτεθούν στις αλβανικές ακτές και να επιστρέψουν στην Ιταλία. Η τελική απόφαση για μάχη ελήφθη από τον ίδιο τον Δον Χουάν της Αυστρίας και από τον Ιππότη της Μάλτας Ρομέγας, τον οποίο ο Χουάν εμπιστευόταν. Στο αντίπαλο στρατόπεδο η τάση ήταν επίσης να αποφευχθεί η αναμέτρηση, αλλά στρατιωτικό συμβούλιο το βράδυ της 4ης Οκτωβρίου έκρινε ότι, αν οι δυτικοί επιτίθεντο, οι Οθωμανοί θα έπρεπε να αντεπιτεθούν.
Η διάταξη των παρατάξεων
Κατά τη διάρκεια της νύχτας της 6ης Οκτωβρίου 1571, ο Οθωμανικός στόλος απέπλευσε από το λιμάνι της Ναυπάκτου προκειμένου να συναντήσει το στόλο της Ιερής Συμμαχίας. Οι τουρκικές δυνάμεις παρατάχθηκαν κατά μήκος της εισόδου του Πατραϊκού κόλπου, κλείνοντας το δρόμο των δυτικών δυνάμεων προς τη ναυτική βάση της Ναυπάκτου. Την ίδια ώρα ο Δυτικός στόλος που είχε κάνει την τελευταία του στάση στην Κεφαλονιά, άρχισε τις προετοιμασίες του πολεμικού σχηματισμού.
Το ξημέρωμα της 7ης Οκτωβρίου βρήκε τους δύο στόλους αντιμέτωπους σε παράλληλη και γραμμική παράταξη στην είσοδο του Πατραϊκού κόλπου, νοτίως του ακρωτηρίου Σκρόφα, με τα βόρεια τμήματα των στόλων να φτάνουν μέχρι τις Εχινάδες (Curzolaris) νήσους . Ο Δον Χουάν, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο σχηματισμό της μάχης, χώρισε τις δυτικές δυνάμεις σε τρία τμήματα τοποθετώντας τις ισχυρές γαλεάσσες ανά δύο μπροστά στο καθένα. Στο αριστερό τμήμα τοποθετήθηκαν οι Ενετικές γαλέρες με επικεφαλής τον Agostin Barbarigo ο οποίος είχε τη δύσκολη αποστολή να αναχαιτίσει τις τουρκικές γαλιότες. Το κεντρικό τμήμα σχηματίστηκε από τις Ισπανικές γαλέρες υπό την καθοδήγηση του Δον Χουάν ενώ στο δεξιό άκρο βρίσκονταν οι δυνάμεις του Πάπα με τους Γενουάτες. Στην οπίσθια γραμμή άμυνας τοποθετήθηκε ο ναύαρχος Santa Cruz με 35 Ενετικά και Ισπανικά πλοία.
Στρατηγικοί ελιγμοί
Με την έναρξη της μάχης το δεξί τμήμα του τουρκικού στόλου με επικεφαλής τον Αλγερινό ναύαρχο Mehmet Suluk
ξεκίνησε τη διαδικασία υπερφαλάγγισης του αριστερού τμήματος των
δυτικών δυνάμεων. Κατά την επιχείρηση αυτή οι τουρκικές δυνάμεις
προσπάθησαν να αποφύγουν τις γαλεάσσες, οι οποίες είχαν την υπεροπλία,
ανοίγοντας το σχηματισμό τους. Έτσι τα απομονωμένα τουρκικά πλοία είτε
κατέληξαν να είναι αντιμέτωπα με τις μεγαλύτερες γαλέρες του Barbarigo
είτε βυθίστηκαν από τις Ενετικές γαλεάσσες του αριστερού τμήματος. Το
αριστερό τμήμα του στόλου των δυτικών παρά το γεγονός ότι υπέστησαν
μεγάλες απώλειες από τους Τούρκους τοξότες, κατάφερε να εμποδίσει την
υπερφαλάγγιση και συνεπώς την καταστροφική για τις δυτικές δυνάμεις
περικύκλωση.Βλέποντας αυτό οι Οθωμανοί κουρσάροι επικεντρώθηκαν στην κατάληψη του πλοίου του Barbarigo εναντίον του οποίου έστειλαν 5 πλοία. Σε βοήθεια του Barbarigo ο οποίος είχε τραυματιστεί στο μάτι από βέλος έσπευσαν οι Ενετικές γαλέρες οι οποίες εξώθησαν τα κουρσάρικα πλοία στα βράχια της ακτογραμμής. Σε συνδυασμό με την εξέγερση των χριστιανών που πολεμούσαν απρόθυμα για χάρη των Οθωμανών, το αριστερό τμήμα του Οθωμανικού στόλου υπέστη σοβαρότατες απώλειες. Στα κεντρικά τμήματα των δύο δυνάμεων οι μάχες ήταν σφοδρές. Οι Τουρκικές γαλέρες επικεντρώθηκαν στην ναυαρχίδα του Δον Χουάν εναντίον της οποίας εστάλησαν αρχικά 5 Τουρκικές γαλέρες επανδρωμένες με Γενίτσαρους. Η ναυαρχίδα του Δον Χουάν κατάφερε να βυθίσει τρεις εξ αυτών ενώ στη συνεχή ομοβροντία των Οθωμανικών πυροβόλων και αρκεβούζιων κατάφεραν να απαντήσουν οι δυτικές εφεδρείες.
Στο δεξιό τμήμα οι δυτικές δυνάμεις με 50 πλοία και επικεφαλής τον Gian Andrea Doria δεν ενεπλάκησαν σε συγκρούσεις ανάλογου επιπέδου. Ο Doria αντικρίζοντας τον Αλγερινό ναύαρχο Uluj Ali με 90 πλοία, κατευθύνθηκε Νότια προσφέροντας έτσι χώρο στον τουρκικό στόλο. Τα Οθωμανικά πλοία εκμεταλλεύτηκαν το χώρο αυτό και εξαπέλυσαν σφοδρή επίθεση στις Ενετικές γαλέρες καταλαμβάνοντας 5 από αυτές. Όταν οι Αλγερινές δυνάμεις κατέλαβαν και τη ναυαρχίδα του τάγματος των Ιπποτών της Μάλτας σκοτώνοντας ολόκληρο το πλήρωμα, ο Uluj Ali αντίκρισε τη μάχη στο κεντρικό τμήμα να χάνεται.
Η τελική έκβαση της μάχης Από την άλλη πλευρά, η ναυαρχίδα του οθωμανικού στόλου βρέθηκε αντιμέτωπη με τη ναυαρχίδα του συμμαχικού στόλου, επί της οποία επέβαινε ο Δον Χουάν της Αυστρίας. Τα δύο πλοία κόλλησαν μεταξύ τους και η συνέχεια δόθηκε σε μάχη σώμα με σώμα. Ο ναύαρχος των Οθωμανών, Μουεζινζαντέ Αλί Πασά σκοτώθηκε όταν τον βρήκε ένα βόλι από μουσκέτο στο κεφάλι. Οι Ισπανοί τον αποκεφάλισαν και έστησαν το κεφάλι του σε πάσσαλο για να αποθαρρύνουν το στόλο του, επιδεικνύοντας μάλιστα και το ιερό λάβαρο των Χαλιφών που είχαν πάρει στην κατοχή τους. Στη θέα του θανάτου του Αλή Πασά και της μεσίστιας σημαίας στην Τουρκική ναυαρχίδα, ήρθε να προστεθεί η πολυπληθής αντεπίθεση των δυτικών γαλερών του κέντρου εναντίον του. Έτσι ο Uluj Ali, αντιλαμβανόμενος την έκβαση της μάχης κατευθύνεται στο νότιο τμήμα της εισόδου του Πατραϊκού κόλπου και στη συνέχεια διαφεύγει στο Ιόνιο
Στρατιωτική αποτίμηση της μάχης
Σημαντικότατη για τις Δυτικές δυνάμεις ήταν η συνεισφορά των Γαλεασών οι οποίες υπολογίζεται ότι βύθισαν περί τα 70 Τουρκικά πλοία. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά το μεσημέρι η κεντρική εμπροσθοφυλακή του δυτικού στόλου ήταν σχεδόν στάσιμη. Στη θέα των γαλεασών τα Τουρκικά πλοία άρχισαν να αυξάνουν τις αποστάσεις μεταξύ τους προκειμένου να αποφύγουν τα πυρά των πρώτων. Με αυτόν τον τρόπο οι Ενετικές γαλεάσες κατάφεραν να σπάσουν τις εχθρικές γραμμές και με την υπεροπλία τους να πλήξουν σοβαρά τον Οθωμανικό στόλο.
Αξιοσημείωτη, επίσης, είναι η συμβολή των φυσικών φαινομένων κατά τη διάρκεια της μάχης. Όταν ο Τουρκικός στόλος απέπλευσε από το λιμάνι της Ναυπάκτου, ο ΒΔ άνεμος που έπνεε στην περιοχή θεωρείτο ιδιαίτερα ευνοϊκός για τους Οθωμανούς. Παρά ταύτα κατά τις πρώτες ώρες της μάχης η πορεία του ανέμου άλλαξε σε Δυτικό ευνοώντας έτσι τις βραδυκίνητες Συμμαχικές γαλέρες. Η εναλλαγή αυτή θεωρήθηκε από τον Τουρκικό στρατό κακός οιωνός ενώ στην πράξη βοήθησε στην αποσόβηση της υπερφαλάγγισης του αριστερού άκρου των δυτικών δυνάμεων.
Πολιτική αποτίμηση της μάχης
Η Ναύπακτος απέχει από την Πρέβεζα περίπου 100 χιλιόμετρα σε ευθεία γραμμή. Όμως η απόσταση ανάμεσα στη ναυμαχία της Πρέβεζας του 1538 και σε αυτήν της Ναυπάκτου του 1571 ισοδυναμούσε με την κλιμάκωση της ανόδου και την αρχή της πτώσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το γεγονός ότι ο Οθωμανικός στόλος υπέστη ένα καίριο πλήγμα στη Ναύπακτο και η περαιτέρω οθωμανική επέκταση προς την Αδριατική και τις βόρειες ακτές της Δυτικής Μεσογείου εμποδίστηκε χαιρετίστηκε στη Δύση ως νίκη των χριστιανικών δυνάμεων επί του Ισλάμ, παίρνοντας μια κοσμοϊστορική σημασία. Στην ουσία, βέβαια, ήταν μια νίκη δίχως συνέχεια. Οι δυνάμεις της Ιερής Συμμαχίας σύντομα έχασαν ξανά τη συνοχή τους, μη μπορώντας να εκμεταλλευθούν τη νίκη τους για να καταλάβουν κτήσεις των Οθωμανών στην ανατολική Μεσόγειο. Αντίθετα, οι Οθωμανοί ανέκαμψαν γρήγορα από την ήττα τους και κατόρθωσαν να θέσουν οριστικά στον έλεγχό τους τις ναυτικές βάσεις των ακτών της Τυνησίας. Την επαύριο της μάχης όμως, οι Δυτικοί, με επικεφαλείς τους Βενετούς, ξεκίνησαν να αναζητούν, ο καθένας για λογαριασμό του, τρόπους να συνδιαλλαγούν με τους Οθωμανούς, επιτυγχάνοντας τα μέγιστα δυνατά οικονομικά οφέλη. Σε τελική ανάλυση, παρά το γεγονός ότι η ναυμαχία επενδύθηκε ιδεολογικά με το μανδύα της σύγκρουσης Χριστιανισμού-Ισλάμ, πολιτισμού-βαρβαρότητας και άλλων τέτοιων διανοητικών κατασκευών, από καθαρά πολιτικής άποψης η ναυμαχία δεν χρησίμευσε παρά ως μέσο για να αρχίσουν οι δυτικές δυνάμεις να επιβάλλουν πια και τους δικούς τους όρους στις διαπραγματεύσεις με το “Μεγάλο Τούρκο.
